O‘lkamizda do‘lananing uch turi iste’mol qilinadi. Farmatsevtika sanoatida asosan qizil, sariq rangli do‘lanadan foydalaniladi. Do‘lana mevalari turiga qarab, qizil, sariq va qora rangli bo‘ladi. Uning bargi, gullari va mevalari shifobaxshdir.Do‘lananing bir hovuchi iste’mol etilsa, kun bo‘yi kishining nafaqat tashnalik balki ochlikda ham asqotib, unga yaxshi kayfiyat, bardamlik va quvvat ham hadya etadi. Shu boisdan bo‘lsa kerak, do‘lanani lotin tilida "gratas" (kuchli) deb ataydilar.
Do‘lana mevalarining tarkibida 20 foiz qand, 8 foiz yog‘, flavonoidlar, xolin, atsetilxolin, oshlovchi moddalar, karotin, S vitamini, organik kislotalar kabi moddalar mavjud. O‘zbekiston sharoitida o‘sadigan do‘lananing ba’zi turlarida V1, V2, RR, S, Ye vitaminlari borligi aniqlangan.
Abu Ali ibn Sino do‘lananing shifobaxsh xususiyatlari to‘g‘risida bunday deb yozgan: "Do‘lana safroni so‘ndiradi. Boshqa mevalarga qaraganda suyuqliklarning oqishini kuchliroq to‘xtatadi. Ich ketishini bartaraf qiladi va siydik tutilishidan saqlaydi".
Ko‘pgina jahon xalqlari xalq tabobatida do‘lana ich ketishida, toliqishda, aqliy horg‘inlikda, uyqusizlikda, asabiylashganda, yurak og‘riganda, klimaks davrida, revmatizm asoratidan paydo bo‘lgan revmokarditda, aterosklerozda, qon bosimi oshganda, bosh aylanishi, yo‘talda iste’mol qilinadi.
Hozirgi kunda farmatsevtika sanoatida do‘lana gullaridan tayyorlangan tindirma va turli boshqa giyohlar bilan birga tayyorlangan dori vositalari ateroskleroz, nevroz, asab tizimi va yurak qon tomir kasalliklarida keng foydalanilmoqda.
Eslatma:
Do‘lanani och qoringa iste’mol qilmaslik kerak. Chunki, u ichakni qisib (spazm) qayt qildiradi. Bu mevani iste’mol qilgandan keyin ustidan sovuq suv ichish mumkin emas, aks holda u me’da-ichak sanchig‘iga sabab bo‘lishini unutmang.
Shuningdek, uni ortiqcha iste’mol qilish buyrakka zararli bo‘lib, me’da-ichakni zaiflashtirib, qulanj (kolit) xastaligi, ko‘ngil aynishi, qayt qilishni paydo qiladi.
Mevaning qaynatma, damlama, qiyom va undan tayyorlangan preparatlar bilan davolanish faqat shifokor maslahati bilan va uning nazorati ostida qo‘llanishi lozim.