«Замин»ни Telegram’да ўқинг! Join!
Zamin.uz
, 28 2024, 20:52
ЎЗO‘Z

Чўлпон таржимони: "Кеча ва кундуз"нинг "кундуз"и ёзилмаган

10 сен, 21:47 5 548 Маданият
«Замин»ни Telegram’да ўқинг!
Чўлпон таржимони: "Кеча ва кундуз"нинг "кундуз"и ёзилмаган Ноябр ойида Чўлпоннинг "Кеча ва кундуз" романи инглиз тилида нашрдан чиқади. Уни Мичиган университети аспиранти Кристофер Форт таржима қилган. Форт яқинда Чўлпон ижоди ва ҳозирги Ўзбекистон ҳақида мақоласини эълон қилди. Minbar ушбу мақолани тақдим этади:

Август-сентябр ойларида постсовет давлатларининг баъзилари ташкил топган кунларини нишонлайдилар. Ўтган ҳафта Европа Иттифоқи сталинизм ва нацизм қурбонлари хотираси кунини нишонлади. 1 сентябрда Марказий Осиёсининг энг гавжум мамлакати бўлган Ўзбекистон эса ўзининг Мустақиллик кунини нишонлади. Замонавий ўзбеклар учун Сталин қатағонида, яъни 1936 йилдан 1938 йилгача ўлдирилган анти-империалист миллатчи зиёлилар бугунги кунда миллий мифологиянинг муҳим қисмидир. Қатағон қурбонлари бўлган ўзбек зиёлиларининг орзулари замонавий Ўзбекистонда амалга ошди. Шу каби ўзбек зиёлиларининг энг кўзга кўринган аъзоси – шоир, ёзувчи ва драматург Абдулҳамид Сулаймон ўғли Чўлпон эди, у 1934 йил ёзган "Кеча ва кундуз" романи менинг таржимамда ноябр ойида инглиз тилида нашр этилади.

Сталинизм ўзбек халқининг истеъдод дунёсини ақл бовар қилмайдиган даражада талон-торож қилди.

Чўлпон Сталиннинг зулм машинаси – НКВД томонидан ўлдирилганда 41 ёшда эди. Чўлпон шахси бугунги кунда жуда муҳим ва сирли шахс. Унинг ҳаёти ва шеърияти ҳақида яхлит тасаввур йўқлиги тарихда акс-садо берди ва бу ҳолат ўзбек жамиятининг Чўлпонга бўлган муносабатига йиллар давомида таъсир қилиб келди. Аниқ тасаввурнинг йўқлиги Чўлпон таржимаи ҳоли, асарларини Ўзбекистоннинг ўтмиши, бугуни ва келажаги билан боғлаб ҳар хил таҳлил қилиш имкониятини беради.

Сталиннинг ўлимидан кейин совет ўзбеклари бу йўқликни яратдилар ва қўллаб-қувватладилар. 1938 йилда Чўлпон вафотидан сўнг, унинг асарларини қайта босишга рухсат берилмаган, ҳатто унинг номи ҳам оммавий равишда ёдга олинмаган. 1956 йилда Хрушчёв даври бошланиши билан Чўлпон номи реабилитация қилинди, аммо шунга қарамай Чўлпон совет ўзбеклари учун тақиқланган шахс бўлиб қолди. Хрушчёв ҳокимияти даврида ҳам унинг асарлари қайта нашр этилмаган.

1968 йилда ўзбек зиёлилари Чўлпоннинг бир нечта шеърларини ўзбек шеърияти антологиясига киритишга ҳаракат қилишган, аммо маҳаллий коммунистик партия раҳбарияти тезда нашр этишни тўхтатган.

Чўлпоннинг таржимаи ҳолининг энг асосий тафсилотлари бўйича келишмовчиликлар мавжуд. Унинг туғилган йили тўғрисидаги манбалар бир-биридан фарқ қилади. Кўпчилик Чўлпон 1897 йилда туғилганини айтади, аммо бошқалар 1894 ёки 1898 йилда туғилган деб фараз қилишади.

Чўлпон туғилган шаҳар, Андижон шаҳрида 2017 йилда шоир таваллудининг 120 йиллик юбилейини ўтказиш тўғрисида қарор қабул қилинган.
Сталинизм тарихни ўчириб ташлаганлиги сабабли мамлакат академиклари ҳеч қачон Чўлпоннинг тўлиқ асарлар тўпламини нашр этишмаган.
Бу Чўлпонни қандай талқин қилишда янглишмовчиликларга олиб келди.

Совет Иттифоқи ўзбекистонлик социалистик ёзувчилар учун катта ишларни амалга оширди. Аммо бир ҳақиқат мавжудки, улар буни ҳеч қачон тан олишмаса ҳам, ўзбек социалистик ёзувчиларининг фаолияти Чўлпоннинг ўзбек тилидаги поетикасида эришган ютуқлари таъсирида бўлган. Шубҳасиз, социалистик империя Чўлпон ижодини тадқиқ этишга хайрихоҳлик қилмаган. Замонавий Ўзбекистон ҳам филологик тадқиқотларга сармоя бермайди. Шу сабабли қўлёзмаларни ўрганиш борасида муаммолар мавжуд. Чўлпонни тадқиқ этишда турли йилларда чиққан тўпламларга ва 1920-1930 йиллардаги асл манбаларга мурожаат қилиш керак, уларнинг кўпи тўлиқ эмас, саҳифалари йўқ ёки баъзи сўзлар ўқиб бўлмайдиган аҳволда.

Чўлпоннинг машҳур шеърларидан бири ўзбек ёзувчиси Ҳамид Исмоилнинг "Жинлар базми" романига эпиграф қилиб олинган. Бу шеър турли йиллардаги нашрларда турлича тиниш белгиларида учрайди. Тиниш белгиларидаги фарқ туфайли бу қисқа шеърни турлича талқин қилиш мумкин. Бир вариантда биз шеърни лирик персонаж тилидан ўқиймиз, бошқасида эса шайтон тилидан ўқиймиз.

Қизиғи шундаки, “Кеча ва кундуз” романининг фақат “Кеча” қисми мавжуд. Олимларнинг тахминича, Чўлпон “Кундуз" қисмини ҳам режалаштирган ёки ёзган бўлиши ҳам мумкин. Дилогиянинг тўлиқ эмаслиги олимларга Чўлпоннинг мақсади ҳақида тахмин қилиш имкониятини берди. Баъзи олимлар Чўлпон фақат “Кеча”ни ёзган, “Кундуз” қисми борлиги ҳақидаги мулоҳазалар совет кузатувчиларини мамнун қилиш айтилган дейишади. Бошқалари эса Чўлпон “Кундуз”ни ҳам ёзган, лекин НКВД уни ҳибсга олишганда асар мусодара қилиниб, йўқ қилинган деб ҳисоблашади.

Бу фикрлар мени қониқтирмаган, шунинг учун таржимага киришганимдан бери янги далилларни излаяпман.

Мен “Кундуз” қисмининг йўқлиги Чўлпоннинг эстетик ниятига мос келади деб ҳисоблайман. Чўлпон ҳаёти давомида эстетик жиҳатдан беқиёсликка интилган, унинг қаҳрамонлари чексиз эпифанияларни бошдан кечиради ва ҳеч қачон охирига етиб бормайди. Қаҳрамонларининг ривожланиши сингари Чўлпоннинг дилогияси ҳам хулосаланмайди.

Чўлпоннинг бу адабий талқинлари Ўзбекистоннинг бугуни ва келажаги учун муҳим аҳамиятга эга. Ҳозирги Ўзбекистон Чўлпонни Собиқ иттифоқ қатағонида шаҳид кетган зиёли сифатида таъкидлайди. Ўзбекистон Чўлпон асарларини чоп қилиш, юбилейларига ҳомийлик қилиш ва асарларини мактабда ўқитишга ҳаракат қилмоқда. Лекин давлат ўз манфаати йўлида Чўлпон шахсини антидемократик ёки миллатчиликка қарши сиёсат нуқтаи назаридан келиб чиқиб талқин қилиши ҳам мумкин. Чўлпон ҳаёти ва ижодий мероси шу пайтгача тўлиқ тадқиқ қилинмаган ва ҳар доим талқин қилишда хатолар учрайди.

Мен таржимам билан бу ажойиб ва сирли санъаткорни инглиз тилли ўқувчиларга етказаман. ХХ аср бошидаги ўзбек адабиёти ва тарихини тавсифловчи матн ва маълумотларнинг камлиги билан танишган инглиз тилли китобхонлар Чўлпон ва Ўзбекистоннинг ўтмишига оид муҳокамаларга қўшилишлари мумкин.

Кристофер Форт АҚШнинг Детройт шаҳрида яшайди. XX аср ва замонавий ўзбек адабиёти мутахассиси. Ёзувчи Исажон Султоннинг «Боқий дарбадар» романини инглиз тилига ўгирган. Айни вақтда Чўлпоннинг «Кеча ва кундуз» романи таржимаси нашр қилиниш арафасида.
Чўлпон, Кеча ва кундуз




Мавзуга оид янгиликлар
  • Гомернинг «Илиада» асари қадимги чўккан кемаларни топишда ёрдам берди 27 мар, 13:05 141
  • «Ҳайрат» фильми Россия кинофестивалида тақдирланди 26 мар, 22:49 167
  • Ғуломжон Ёқубовнинг созандасига кўнгил қўйган Гулсанам Мамазоитова 43 ёшда (фото) 22 мар, 18:18 1 273
  • Эркаклардан кам бўлмаган муваффақиятга эриша олишини исботлаган аёллар ҳақидаги 10 та фильм 21 мар, 11:10 74
  • Равшан Комилов: “‘Х-фактор’ кўрсатувидан бир тийин ҳақ олганим йўқ” 13 мар, 11:00 353
  • Озодбек Назарбеков: “Энг тўғри йўл – санъаткорлар даромадини мажбурий декларациялаш” 13 мар, 00:30 298
  • Сўнгги янгиликлар
  • «Толибон» Москвадаги теракт ташкилотчиларини йўқ қилишга ваъда берди 28 мар, 20:00 0
  • Жиззахда энергия ресурсларидан 7,5 миллиард қарздорликлар мажбурий ундирилди 28 мар, 19:31 10
  • Украина хавфсизлик хизмати раҳбари: «Савол ўринли, аммо биз тан олмаймиз» 28 мар, 19:30 69
  • Сурхондарёда ЙТҲда ҳайдовчи аёл ва унинг фарзандлари ҳалок бўлди 28 мар, 19:08 51
  • Ўзбекистонлик беш нафар ҳакам Қатардаги U-23 Осиё кубогида фаолият олиб боради 28 мар, 18:49 24
  • Коррупция даражаси ёмон ва яхши бўлган ташкилотлар эълон қилинди 28 мар, 18:23 30
  • UzAuto Motors автомобилларидан бирига шартнома беришни бошлайди 28 мар, 18:02 68
  • Рус нашрлари: «Крокус»да теракт уюштирганлар наркотик таъсирида бўлган 28 мар, 17:40 261
  • Тошкентда қалбаки долларни сотишга уринган шахслар қўлга олинди 28 мар, 17:17 18
  • Тошкентнинг “Бунёдкор” клубига янги бош мураббий тайинланди 28 мар, 17:00 156
  • Лезвия билан баданини кесган йигит ҳодисаси бўйича расмий маълумот берилди 28 мар, 16:44 197
  • Қандли диабет касаллигида рўза тутса бўладими? 28 мар, 16:20 110
  • Бўлимлар