Биз сезган, идрок қилган нарсалар из қолдирмасдан йўқолиб кетмайди, балки маълум даражада эсда олиб қолинади, яъни эсимизда сақланиб қолади ва қулай фурсат ёки керак бўлганда эсимизга тушади.Шунингдек, кечирилган туйғу, фикр ва қилинган иш-ҳаракатларимиз ҳам эсимизда сақланиб қолади ва кейинчалик эсимизга тушади. Буни ҳар ким ўз тажрибасидан яхши билади.
Кундалик тажрибамиз шуни кўрсатадики, эсда қолган нарсалар ҳар доим ҳам эсимизга тушавермайди, уларнинг бир қисми унутилади. Унутиш ҳам хотирага оид ҳодисадир.
Эсда қоладиган нарса хотира материалини, эсда сақланиб турадиган ва эсга тушириладиган нарса эса хотиранинг мазмунини ташкил қилади.
Хотиранинг 3 та асосий турини эътиборингизга ҳавола этамиз.
1. Сенсорли хотира
Сенсорли хотира маълумотларнинг таассуротларини эслаб қолишга ёрдам беради.
Сенсор хотиранинг энг кенг тарқалган мисолларидан бири бу қоронғудаги тез ҳаракатланувчи чироқлар: агар сиз тўртинчи июл куни милтилловчи воситани ёққан бўлсангиз ёки кечаси тунда ҳаракатланишини кузатган бўлсангиз, ёруғлик из қолдиради. Бунинг сабаби "сезгир хотира", визуал хотира омборидир.
Қуйида сенсор хотира турларини келтириб ўтамиз.
Визуал сенсорли хотира сифатида ҳам танилган "иконик хотира" жуда қисқа тасвирни ўз ичига олади.
"Эхоик хотира", шунингдек, эшитиш сезги хотираси деб ҳам номланади. Ушбу турдаги сенсорли хотира уч-тўрт секундгача давом этиши мумкин.
"Тактик хотира" сенсорли хотиранинг жуда қисқа вақтини ўз ичига олади. Ушбу турдаги сенсорли хотира тахминан икки сония давом этади.
2. Қисқа муддатли хотира
Қисқа муддатли хотира - инсон хотирасининг бир тури, бунда сиз озгина маълумотларга эга бўлишингиз мумкин. Ахборотни бир марталик идрок билан сақлаш давомийлиги бир неча сонияда баҳоланади. Қисқа муддатли хотира асосий ёки фаол деб ҳам аталади. Қисқа муддатли ва узоқ муддатли хотира бир-бирига қарама-қаршидир, улар ахборотни сақлаш вақтида фарқланади.
Қисқа муддатли хотира миқдори жуда чекланган ва у ўртача 7 +/- 2 та хотирани сақлайди. Қисқа муддатли хотиранинг кенглиги ўзига хос бўлиб, бутун ҳаёт давомида давом этиб келади.
Қисқа муддатли хотира жуда кўп маълумотни қайта ишлашга қодир бўлиб, унда ортиқча моддалар йўқ қилинади.
3. Узоқ муддатли хотира
Узоқ муддатли хотира расмларнинг изларини жуда узоқ вақт сақлаши мумкин ва уларни кейинчалик келажакдаги фаолиятида қўллашга имкон беради.
Бу руҳий жараённинг ўзига хос турлари мавжуд: биологик, эпизодик, ассоциатив, репродуктив, реконструктив, автобиографик.
Биологик ёки генетика деб ҳам аталади. Чунки бу ирсиятнинг механизми. Инсон аввалги даврларда эволюция давридаги одамларга хос бўлган бундай юриш-туриш моделларига эга, бу рефлексларда ва инстинктларда ифодаланади.
Эпизодик муайян вазиятга боғланган материалларнинг бўлакларидан иборат.
Репродуктив маълумотларнинг такрорланиши орқали юзага келади. Яъни, сақланган обьектнинг асл кўринишини чақириш.
Реконструктив хотира дастлабки шаклдаги огоҳлантирувчи кетма-кетликни тиклашга ёрдам беради.
Автобиография хотираси инсонга ўз ҳаётидаги воқеаларни эслаб қолишга ёрдам беради.