Ушбу саволга Президент девони ҳузуридаги Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар марказининг етакчи илмий ходими Халилилло ҲАМИДОВ жавоб беради. Таҳлилчига кўра, Ўзбекистонда пулни оммавий равишда тақсимлаш мақсади истеъмолни рағбатлантириш эмас, балки инқироз даврида аҳолининг муҳтож қатламларини қўллаб-қувватлашдир. Ушбу тоифага, хусусан, коронавирус пандемияси туфайли ишлашга қодир бўлмаган оилалар, ишлаш учун кета олмайдиган муҳожирлар, ёлғиз кекса одамлар киради.
Мамлакатимиз шароитида одамларнинг ёрдамга муҳтож ёки муҳтожлигидан қатъи назар, пулни оммавий равишда тақсимлаш бир қатор салбий оқибатларга олиб келиши мумкин.
Пулни эркин тақсимлаш натижасида коронавирус билан боғлиқ бўлган товарлар ва хизматлар таклифининг қисқаришини ҳисобга олиб, пул массасининг ўсиши иқтисодиётда инфляциянинг тезлашишига олиб келади. Сўнгги йилларда Ўзбекистонда инфляциянинг юқори даражаси сақланиб қолди.
Коронавирус пандемияси, транспорт воситаларининг ҳаракатланишидаги чекловлар, озиқ-овқат маҳсулотларига талабнинг кескин ошиши, апрел ойида Қозоғистон ва Россия томонидан баъзи озиқ-овқат маҳсулотларини экспорт қилиш чекловлари туфайли етказиб беришда узилишлар натижасида йиллик инфляция даражаси 14,5 фоизга этди. Озиқ-овқат инфляцияси февралдаги 15,8 фоиздан апрелда 19,1 фоизга кўтарилди, деб ёзади муаллиф.
Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази томонидан олиб борилган тадқиқотлар натижаларига кўра, 2020 йилда Ўзбекистонда ЯИМнинг реал ўсиши 1,8 фоизгача пасайиши билан инфляция 12,2 фоиз даражасида тахмин қилинмоқда.
Бундай шароитда давлат бюджетидан пулни беғараз тақсимлаш маълум даражада аҳолининг кам таъминланган қатламларига озиқ-овқат, кийим-кечак, коммунал тўловларни тўлашга ёрдам беради, молиявий ёрдамга муҳтож бўлмаганлар эса товар ва хизматларга бўлган эҳтиёжни оширади. Бу ҳолат инфляцияни кучайтиради.
Давлат бюджетидан барчага бир марталик бепул молиявий ёрдам бериш, истисносиз, бюджетдаги қарздорликни оширади. Шу билан бирга, инқироз даврида санитария-эпидемиология харажатларини, касалхоналар ва карантин комплексларини қуриш ва жиҳозлаш, аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш учун давлат бюджетидан катта маблағлар ажратилди, дейилади нашрда.
Ишламаётган фуқароларни вақтинча ишлашга жалб қилиш учун маблағлар Жамоат ишлари фондига ўтказилди. Бундай шароитда, аҳолига бепул молиявий ёрдам кўрсатишда бюджет маблағларидан оқилона фойдаланиш учун барчага тенг шартларда пул бермаслик, балки ҳақиқатан ҳам муҳтож одамларга манзилли ижтимоий ёрдам кўрсатиш тавсия этилади.
Муаллиф қуйидаги статистик маълумотларни келтиради: 2020 йил 1 май ҳолатига республикада ижтимоий ҳимояга муҳтож фуқаролар сони 1538,8 минг кишини ташкил этди. Шундан 864,9 минг киши давлат бюджетидан ижтимоий нафақа олади. Пандемия туфайли ишламайдиган фуқаролар сони 341,3 минг кишини ташкил этади. Шу билан бирга, 2020 йил бошида 426,7 минг киши - бу чет элдан қайтган фуқаролар, 143,4 минг киши - пул ишлаш учун чет элга кета олмаганлар.
Имтиёз оладиган фуқаролар сони камида 10 фоизга кўпайиши ёки Ўзбекистон Касаба уюшмалари Федерацияси Кенгашидаги нафақахўрлар сони 596 мингдан 719 минггача кўпайиши тахмин қилинмоқда. Кам таъминланган оилаларга ижтимоий нафақаларни тўлаш муддати март-июн ойларида тугайди, автоматик равишда 6 ойга узайтирилади (қўшимча 60 миллион доллар юборилади). Шу билан бирга, ҳукумат оилавий нафақаларни олиш ҳуқуқини аниқлаш учун даромад олиш учун мурожаат қилиш ва текшириш жараёнларини соддалаштиришга қаратилган ўзгартиришларни маъқуллади.
Ходимнинг касаллик таътили иш стажини ҳисобга олган ҳолда иш ҳақининг 60-80 фоизи миқдорида тўланади. Карантин даврида ушбу кўрсаткич ҳамма учун истисносиз 100 фоизгача оширилади. Мактаблар ва болалар боғчаларининг ёпилиши муносабати билан ишлаётган ота-оналарга (улардан бирига) тўлиқ пуллик таътил берилади, деб таъкидланади жавобда.